Pory roku Cztery, sześć, osiem? Ile tak naprawdę mamy pór roku.

Pory roku

Pory roku dzieci uczą się o nich już w podstawówce, a jednak ta tematyka jest dużo bardziej skomplikowana. 

Czasem patrząc przez okno, ciężko jest nam przyjąć do wiadomości, że słońce praży w środku jesieni, a na wakacje musimy zaopatrzyć się w kalosze i płaszcze przeciwdeszczowe.

To przemieszanie pogodowe oraz temperaturowe sprawia, że czasem Święta Bożego Narodzenia obchodzimy w lekkich sukienkach i koszulach z krótkim rękawem, a przed wielkanocnym śniadaniem trzeba odśnieżyć podjazd. 

Natura inaczej wyznacza pory roku, astronomia inaczej a człowiek jeszcze inaczej. Żeby znaleźć metodę w tym szaleństwie, należy rozróżnić kategorie pór roku.

Pory roku w Polsce – daty

Polska znajduje się na półkuli północnej, w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego, który charakteryzuje się zmienną pogodą i porami roku. 

Kiedy wypadają? Daty ich rozpoczęcia zależą od tego, czy mówimy o porach roku astronomicznych, czy meteorologicznych.

Pory roku astronomiczne:

• Wiosna –  od 21 marca do 20 czerwca
• Lato – od 21 czerwca do 20 września
• Jesień – od 21 września do 20 grudnia
• Zima – od 21 grudnia do 20 marca

Pory roku meteorologiczne:

• Wiosna – od 1 marca do 31 maja
• Lato – od 1 czerwca do 31 sierpnia
• Jesień – od 1 września do 30 listopada 
• Zima – od 1 grudnia do 28 lutego

Kalendarzowe i astronomiczne pory roku

Astronomiczne pory roku mogą być jednak przesunięte o jeden dzień. Dzieje się tak dlatego, że daty te wyznaczane są, gdy słońce w zenicie góruje nad równikiem lub zwrotnikami.

Konkretną godzinę i datę rozpoczęcia nowej pory roku ustala się za pomocą obserwacji astronomicznych oraz obliczeń.

Na półkuli północnej, dwa razy do roku Słońce przecina punkt Barana lub Wagi.

Te momenty nazywane są równonocą – dla Barana wiosenną, a dla Wagi jesienną. Dwa razy w roku dochodzi także do przesilenia.

Jest to moment, kiedy Słońce znajduje się w skrajnym punkcie odchylenia od równika.

Na półkuli północnej, gdy Słońce góruje nad zwrotnikiem Raka, następuje przesilenie letnie.

Gdy zaś znajduje się na szerokości zwrotnika Koziorożca, występuje wtedy przesilenie zimowe. Kiedy to następuje?

Astronomiczne pory roku:

• Wiosna – zazwyczaj rozpoczyna się 20, rzadziej 21 marca. Następuje wtedy równonoc wiosenna.
• Lato –  rozpoczyna się 20 lub znacznie częściej 21 czerwca. Występuje wtedy przesilenie letnie.
• Jesień – zaczyna się 22 lub 23 września. Jest to moment równonocy jesiennej. 
• Zima –  jej początek przypada na 21 lub 22 grudnia. Wtedy także wypada przesilenie zimowe.

W odróżnieniu od astronomicznych kalendarzowe pory roku wypadają co roku w tych samych terminach. Są one umowne i stosuje się je między innymi w nauczaniu podstaw geografii.

Prosty model horyzontarium pozwala na obserwowanie pozornej wędrówki Słońca w ciągu dnia podczas początku kalendarzowych pór roku oraz pozycji jego wschodu i zachodu na widnokręgu. Dla półkuli północnej ważne są następujące terminy:

Kalendarzowe pory roku:

• Wiosna – 21 marca.
• Lato – 22 czerwca.
• Jesień – 23 września.
• Zima- 22 grudnia.

Ile mamy w Polsce pór roku?

Choć odpowiedź na to pytanie wydaje się prosta, wcale tak nie jest. W teorii dobrze nam znane cztery podstawowe pory roku występują w Polsce. A jednak często wymienia się aż… Sześć lub osiem pór roku! Skąd ta różnica?

Podstawowe pory roku, czyli wiosna, lato, jesień i zima nie wyczerpują tematu polskiej zmienności pogodowej, dlatego też często do tej listy dodaje się tak zwane pory roku przejściowe, czyli przedwiośnie oraz przedzimie.

Te pory roku nazywane są termicznymi i zależą od temperatur pogodowych.

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMiGW) rozszerza tę listę o kolejne dwie pory roku, przedlecie oraz polecie. Są one kategoryzowane ze względu na średnią wartość średniego dziennego przebiegu temperatury.

Niestety, ze względu na zmiany klimatyczne i globalne ocieplenie, przejściowe pory roku ulegają skróceniu, a pewnego dnia mogą całkowicie zaniknąć. 

Termiczne, metrologiczne i fenologiczne pory roku — czym są?

Wymienione wcześniej termiczne pory roku są zależne od średniej dobowej temperatury. Ustala się je za pomocą obserwacji oraz obliczeń, np. metodą Gumińskiego.

W tym przypadku najważniejsze jest wyznaczenie okresu wegetacyjnego, czyli najlepszego dla roślinności momentu, w którym temperatura oraz wilgotność tworzą idealną kombinację do wzrostu. 

Termiczne pory roku:

• Zima – zaczyna się, gdy temperatura jest równa lub spada poniżej 0°C.
• Przedwiośnie – przypada na moment, gdy średnia temperatura wynosi od 0°C do 5°C.
• Wiosna – zaczyna się, gdy temperatura wynosi od 5°C do 15°C. Rozpoczyna ona okres wegetacyjny.
• Lato – jej początek to czas, gdy temperatura wzrasta powyżej 15°C. Okres wegetacyjny nadal trwa.
• Jesień – rozpoczyna się, gdy temperatury spadają poniżej 15°C i wahają się do 5°C. Wraz z jej końcem przypada koniec okresu wegetacyjnego.
• Przedzimie – zaczyna się, gdy temperatury zaczynają spadać i utrzymują się na poziomie od 5°C do 0°C. Zakończenie tej pory roku oznacza początek zimy i rozpoczęcie całego cyklu od nowa. 

Na potrzeby klimatologów i meteorologów powstała osobna kategoryzacja.

Pory roku meteorologiczne służą przede wszystkim obliczeniom oraz porównaniom, ponieważ ich terminy są niezmienne.

Różne kraje, a nawet instytucje mogą mieć różne daty ich rozpoczęcia, jednak najczęściej używa się poniższego podziału.

Meteorologiczne pory roku dla półkuli północnej:

• Wiosna – od 1 marca do 31 maja
• Lato –  od 1 czerwca do 31 sierpnia
• Jesień – od 1 września do 30 listopada
• Zima –  od 1 grudnia do 28 lutego

Jak powszechnie wiadomo, człowiek swoje a natura swoje. Dlatego też przyroda dostała tak zwane fenologiczne pory roku. Powstały one na podstawie obserwacji rozwoju roślinności, jej kwitnienia lub przekwitania, zrzucania liści oraz nasion. 

• Początek wiosny (przedwiośnie) – zaczyna się już nawet w lutym lub marcu, ale najczęściej w kwietniu.
• Wczesna wiosna – zazwyczaj trwa od drugiej połowy kwietnia do końcówki maja.
• Pełnia wiosny – jej rozkwit przypada na przełom maja oraz czerwca. 
• Wczesne lato – najczęsciej przypada na drugą oraz trzecią część czerwca. 
• Lato – przypada na lipiec i sierpień, łapiąc także część września
• Wczesna jesień – zwykle rozpoczyna się na początku września, a kończy na początku października. 
• Jesień –  trwa od pierwszych dni października do połowy listopada.
• Zima – rozpoczyna przerwę w wegetacji. Jest podzielona na przedzimek, pełnię zimy oraz spozimek. Ten długi okres trwa zazwyczaj od połowy listopada do marca lub kwietnia, kiedy to zaczyna się przedwiośnie.